Το Πρόγραμμα “MEET” ή “Mediterranean Experience of Ecotourism” (Μεσογειακή Εμπειρία Οικοτουρισμού), ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 2013 και θα συνεχιστεί μέχρι το τέλος του 2015. Αποτελεί ένα στρατηγικό πρόγραμμα που περιλαμβάνει 10 χώρες της Μεσογείου στο πλαίσιο της διακρατικής συνεργασίας μέσω του European Neighborhood Partnership Instrument – “Mediterranean Sea” Programme (ENPI Med). Το “MEET” είναι ένα πρόγραμμα με συνολικό προϋπολογισμό περίπου 5.000.000 € (συγκεκριμένα 4,999,966), από τα οποία το 90% προέρχεται από το ENPI Med και το υπόλοιπο 10% από συγχρηματοδότηση ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Κύριος στόχος της πρωτοβουλίας αυτής είναι η ανάπτυξη μιας ενοποιημένης στρατηγικής για την ανάπτυξη ενός οικοτουριστικού μοντέλου για τις Μεσογειακές Προστατευόμενες Περιοχές που θα προωθεί καλύτερη εποχιακή κατανομή της τουριστικής ροής. Βασικός πυλώνας της πρωτοβουλίας είναι το Ευρωπαϊκό Charter για τον Βιώσιμο Τουρισμό και η εδραίωση ενός συνεκτικού δικτύου μεταξύ των προστατευόμενων περιοχών.
Αναμενόμενα αποτελέσματα του προγράμματος “MEET” είναι:
- Παραγωγή κεντρικών οδηγιών για το σχεδιασμό του Οικοτουρισμού στις Προστατευόμενες Περιοχές της Μεσογειακής Λεκάνης.
- Σύναψη διεθνούς συμφωνίας για τη διασφάλιση της συνεργασίας στην ανάπτυξη του οικοτουρισμού στη Μεσογειακή Ζώνη (Σχήμα Σχεδιασμού Οικοτουρισμού στη Μεσόγειο)
- Κατάλογος οικοτουρισμού του προγράμματος, με προσφορά οικοτουριστικών πακέτων σε 20 Προστατευόμενες Περιοχές της Μεσογείου (2 προστατευόμενες περιοχές ανά χώρα)
- Δίκτυο των περιοχών του προγράμματος “MEET”, που θα διαχειρίζεται τον κατάλογο και θα κεφαλαιοποιεί τα αποτελέσματα των πιλοτικών δράσεων
- Τουλάχιστον 6 συμπλέγματα τοπικών και σχετιζόμενων με τον οικοτουρισμό, μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων, που θα αναπτύξουν οικοτουριστικά προϊόντα για επιλεγμένες αγορές, ξεκινώντας από Η.Π.Α., Καναδά, Αυστραλία και Η.Β.
Οι δραστηριότητες του Προγράμματος περιλαμβάνουν:
- τη δημιουργία στρατηγικής επικοινωνίας οικοτουρισμού, που θα θέτει ζητήματα περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης, σε τοπικό και εθνικό επίπεδο, ενώ τα αποτελέσματα του προγράμματος θα διανέμονται σε διεθνές επίπεδο.
- τη συλλογή των Καλύτερων Πρακτικών στον οικοτουρισμό σε διεθνές επίπεδο.
- την ανάλυση των προσδοκιών των οικοτουριστών και Tour Operators σε τέσσερις αγορές (Η.Π.Α., Καναδά, Αυστραλία και Η.Β).
- την ενσωμάτωση σχετικών οργανισμών διαμόρφωσης πολιτικών σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, στο “Advisory Panel on Eco-tourism” και τη διοργάνωση 3 διεθνών συναντήσεων για τα αποτελέσματα του προγράμματος
- την επιλογή 2 προστατευόμενων περιοχών από κάθε μια από τις 10 συμμετέχουσες χώρες, για το σχεδιασμό και τη δοκιμή πιλοτικών προϊόντων οικοτουρισμού.
- την εδραίωση Γραμματείας για την υποστήριξη του δικτύου και την προώθηση του καταλόγου σε επιλεγμένους Tour Operators
- την εδραίωση συνεργασίας με άλλα προγράμματα σχετικά με τον βιώσιμο τουρισμό.
Φορέας Διαχείρισης του Εθνικού Δρυμού Σαμαριάς, αναγνωρίζοντας ότι η δυναμική του οικοτουρισμού στην Προστατευόμενη Περιοχή είναι τεράστια αλλά και επιθυμώντας να ενσωματώσει τη δυναμική αυτή – σε συνδυασμό με την υφιστάμενη κατάσταση – σε ένα νέο πλαίσιο διερεύνησης, ευρύτερου κοινωνικού διαλόγου, παράθεσης εναλλακτικών προτάσεων και δοκιμής αυτών σε πραγματικές συνθήκες, υπέβαλλε σχετική πρόταση στο πλαίσιο του MEET Project: Call for Interest for the implementation of Pilot Actions on Eco-tourism in Marine Protected Areas in Greece. Η πρόταση της Πιλοτικής Δράσης πήρε την ενδεικτική ονομασία «Ένας αναπνευστήρας στο βουνό» ή “a snorkel on the mountain” για να καταδείξει την εικόνα ενός οικοτουρίστα που διασχίζει το βουνό κρατώντας στην πλάτη του ένα αναπνευστήρα. Στόχος της ονομασίας είναι να δείξει την άρρηκτη συνδεσιμότητα μεταξύ του χερσαίου και θαλάσσιου περιβάλλοντος του Δρυμού για τον οικοτουρισμό, αλλά και να καταδείξει τη σημασία που θα έχει ο σχεδιασμός εντονότερης ενασχόλησης τόσο του Φορέα Διαχείρισης όσο και των τοπικών οικονομικών παραγόντων με το θαλάσσιο αντικείμενο της οικοτουριστικής εμπειρίας. Μέσα από αυτήν τη προσέγγιση, ο οικοτουρισμός για τον Εθνικό Δρυμό μπορεί να αποτελέσει ένα πολύτιμο εργαλείο για:
- την επίτευξη αποτελεσματικών πολιτικών διατήρησης της βιοποικιλότητας και του τοπίου, τόσο χερσαίου όσο και θαλάσσιου,
- την ενοποίηση της οικοτουριστικής εμπειρίας και την ενσωμάτωση της σε ένα κοινό προφίλ με έδρα το βουνό ΚΑΙ τη θάλασσα και όχι κάθε ένα ξεχωριστά,
- την περιβαλλοντική αφύπνιση και ενημέρωση τόσο των επισκεπτών όσο κυρίως των τοπικών πολιτικών και οικονομικών παραγόντων για την περιβαλλοντική και οικονομική σημασία του θαλάσσιου τμήματος του Εθνικού Δρυμού, πέραν την χρήσης των πόρων αυτού για κατανάλωση.
- την ολιστική προβολή του Εθνικού Δρυμού μέσω ενώ εναλλακτικού τρόπου οικοτουριστικής εμπειρίας, που θα ξεπερνά την απλή διάσχιση του Δρυμού, την κατανάλωση φαγητού, το κολύμπι στις νότιες ακτές και την επιστροφή στα αστικά κέντρα.
- την επίτευξη εναλλακτικών τρόπων ενίσχυσης του τοπικού εισοδήματος μέσω της ήπιας ανάπτυξης δραστηριοτήτων που είναι ήδη κομμάτι της περιοχής αλλά και επέκτασης της υπάρχουσας τουριστικής περιόδου.
- τη διατήρηση, ενίσχυση και προβολή της υπάρχουσας πολιτισμικής ταυτότητας της περιοχής και των κατοίκων της τοπικής κοινωνίας ως μια από τις βασικές συνιστώσες της οικοτουριστικής εμπειρίας.
Σύμφωνα με την πρόταση
[1] που υπέβαλλε ο Φορέας Διαχείρισης του Εθνικού Δρυμού, η Πιλοτική Δράση «Ένας αναπνευστήρας στο βουνό» είναι βασικά σχεδιασμένη να ενισχύσει και να προωθήσει την οικοτουριστική εμπειρία που αποκτούν οι επισκέπτες. Μέχρι σήμερα, η εμπειρία αυτή περιορίζεται στην διάσχιση ενός προκαθορισμένου μονοπατιού είτε με δική τους πρωτοβουλία είτε μέσω οργανωμένων τουριστικών πρακτορείων. Η διάσχιση του φαραγγιού της Σαμαριάς είναι φυσικά μια ενδιαφέρουσα δραστηριότητα με κύριο χαρακτηριστικό την παρατήρηση της κάθετης διαμόρφωσης του χερσαίου περιβάλλοντος μέσα από την οριζόντια, σχετικά σύντομη και μεσαίας δυσκολίας διάσχιση. Εντούτοις, ο Φορέας Διαχείρισης φέρει την πεποίθηση ότι η προστατευόμενη περιοχή είναι κάτι παραπάνω από μια απλή διάσχιση. Πρέπει να είναι μια ολιστική εμπειρία, που θα περιέχει στοιχεία τόσο από το χερσαίο όσο και από το θαλάσσιο περιβάλλον, καθώς και τόσο από το φυσικό όσο και το πολιτισμικό γίγνεσθαι της περιοχής.
Μέσω της Πιλοτικής Δράσης ο Φορέας Διαχείρισης στοχεύει στην τοποθέτηση του ζητήματος επέκτασης της τουριστικής περιόδου όσο και της οικονομικής δραστηριότητας που βασίζεται στον τουρισμό, ευελπιστώντας ότι ένα τέτοιο σχέδιο θα δράσει σε θετική κατεύθυνση προς την παροχή φιλικών προς το περιβάλλον υπηρεσιών αλλά και στην ενίσχυση των οικονομικών ευκαιριών για επισκέπτες και τοπική ιδιωτική πρωτοβουλία. Επιπλέον, η Δράση θα παρέχει μια νέα θεώρηση στην τοπική κοινωνία σχετικά με τη σημασία της παράκτιας και θαλάσσιας ζώνης του Εθνικού Δρυμού, επιδρώντας έτσι θετικά στην μείωση των αρνητικών επιπτώσεων στο θαλάσσιο περιβάλλον όπως η υποβάθμιση των λιβαδιών Ποσειδωνίας και των υφάλων, των ανύπαρκτων οικολογικών συστημάτων αγκυροβόλησης κ.λπ., αλλά και στη διάχυση της τουριστικής πίεσης στο χερσαίο περιβάλλον μέσω της ισοκατανομής της ανθρώπινης παρουσίας σε περισσότερες θέσεις από τις υπάρχουσες.
Η βασική ιδέα πίσω από την Πιλοτική Δράση δεν είναι αποτέλεσμα μιας καινοτόμας προσέγγισης στη διαχείριση του Εθνικού Δρυμού. Αντιθέτως έχει ήδη προταθεί σε γενική μορφή στο Διαχειριστικό Σχέδιο του Εθνικού Δρυμού.
Συγκεκριμένα, οι στόχοι διαχείρισης του Εθνικού Δρυμού, όπως τοποθετούνται στο Διαχειριστικό Σχέδιο
[2] περιλαμβάνουν:
- Προστασία και διατήρηση των ενδιαιτημάτων που περιγράφονται στο Παράρτημα Ι της Οδηγίας 92/43/ΕΕ
- Προστασία και διατήρηση των σπάνιων, απειλούμενων ενδημικών και προστατευόμενων ειδών χλωρίδας, με έμφαση στα είδη που περιγράφονται στο Παράρτημα ΙΙ της Οδηγίας 92/43/ΕΕ
- Προστασία και διατήρηση των σπάνιων, απειλούμενων ενδημικών και προστατευόμενων ειδών πανίδας,
- Προστασία και διατήρηση των σπάνιων, απειλούμενων ενδημικών και προστατευόμενων ειδών ορνιθοπανίδας
- Προστασία και βιώσιμη διαχείριση των φυσικών πόρων
Τα προτεινόμενα μέτρα διαχείρισης για την επίτευξη των ανωτέρων στόχων περιλαμβάνουν:
- Προστασία του φυσικού περιβάλλοντος
- Προστασία της αισθητικής του ορεινού τοπίου
- Έλεγχος των δραστηριοτήτων με προώθηση εναλλακτικών μορφών με μικρότερη περιβαλλοντική επιβάρυνση
- Συνέχιση και ενίσχυση της δυναμικής αλληλεπίδρασης του φυσικού και πολιτισμικού περιβάλλοντος
- Ενίσχυση και υποστήριξη των στοιχείων του φυσικού περιβάλλοντος (αρχιτεκτονική κληρονομία, πολιτισμική κληρονομιά, οικονομικές δραστηριότητες)
- Επίτευξη βιωσιμότητας μέσω καθορισμού συγκεκριμένων μέτρων και ρυθμίσεων για την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων
Με βάση αυτούς τους στόχους και μέτρα,
δύο από τις προτεραιότητες που θέτονται από το διαχειριστικό σχέδιο είναι η διαρκής και συστηματική καταγραφή και εποπτεία των οικοτόπων και ειδών με τη συμβολή επιστημόνων, εθελοντών και επισκεπτών καθώς και η ανάπτυξη κύριων και εναλλακτικών οικοτουριστικών δραστηριοτήτων, με την ενίσχυση ενός ενοποιημένου συστήματος περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης.
Πέραν όμως από τους στόχους, τα μέτρα, τις προβλέψεις και τις προτεραιότητες που θέτει το Σχέδιο Διαχείρισης της προστατευόμενης περιοχής σε ορίζοντα πενταετίας, ο Φορέας Διαχείρισης αλλά και οι λοιπές υπηρεσίες και δομές με αρμοδιότητες στην προστατευόμενη περιοχή, δεν έχουν μέχρι σήμερα τοποθετήσει σε συγκεκριμένη βάση το ζήτημα καθιέρωσης και ανάπτυξης μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής οικοτουρισμού στην περιοχή διαχείρισης. Η Πιλοτική Δράση έρχεται να καλύψει το κενό αυτό και να ενδυναμώσει την υπάρχουσα γενική αντίληψη για την οικοτουριστική πολιτική του Εθνικού Δρυμού.
Στο σημείο αυτό πρέπει να διευκρινιστεί ότι η οικοτουριστική πολιτική και δραστηριότητα στον Εθνικό Δρυμό δεν είναι ανύπαρκτη, το αντίθετο ίσως, αλλά η υπάρχουσα κατακερματισμένη κατάσταση καταδεικνύει ότι δεν υπάρχει μια ολιστική θεώρηση του οικοτουρισμού και της στρατηγικής οικοτουρισμού στην περιοχή αλλά και την τοπική κοινωνία. Ο οικοτουρισμός ως έννοια και δραστηριότητα είναι μεν γνωστός στην τοπική κοινωνία και υπαρκτός ως ασκούμενη δραστηριότητα, αλλά ο τρόπος που ασκείται τόσο από τους επισκέπτες όσο και από την τοπική επιχειρηματική πρωτοβουλία εν γένει, τείνει να του προσδώσει διαστάσεις
μαζικού οικοτουρισμού, που στην πραγματικότητα δεν είναι κάτι διαφορετικό από τον μαζικό τουρισμό που ασκείται στη ευρύτερη βόρεια ζώνη της Κρήτης με την διαφορά της άσκησης του σε φυσικές περιοχές και βέβαια, με ότι αρνητικά στοιχεία συνεπάγεται αυτό για την ορθολογική διαχείριση και προστασία των περιοχών αυτών.
[1] Πρόταση Πιλοτικής Δράσης «a snorkel on the mountain» στο πλαίσιο του MEET Project: Call for Interest for the implementation of Pilot Actions on Eco-tourism in Marine Protected Areas in Greece (2013)
[2] Ε. Παππάς, Ε. Καραπιδάκης. Διαχειριστικό Σχέδιο Εθνικού Δρυμού Σαμαριάς. Διεύθυνση Δασών Χανίων, 2009
