Το καλοκαίρι έχει ήδη ξεκινήσει και είναι σημαντικό να αναγνωρίζουμε αν η θάλασσα είναι καθαρή ή όχι.
Αναζητάτε καθαρές θάλασσες για µπάνιο;
Συµβουλευτείτε τα φύκη, αυτά ξέρουν!
Από τους Κώστα Τσιάµη, Σωτήρη Ορφανίδη και Κατερίνα Αλιγιζάκη, µέλη του ∆Σ της Ελληνικής Φυκολογικής Εταιρίας (www.phycology gr)
Φωτογραφίες: Κώστας Τσιάµης, Γιάννης Ίσσαρης (www.yissaris.com
Το καλοκαίρι επιτέλους έφτασε! Καιρός για δροσερά µπάνια λοιπόν! Ψάθα, αντηλιακό, µάσκα και βατραχοπέδιλα και φύγαµε κατευθείαν για θάλασσα. Και όµως, δεν είναι λίγες οι φορές που ο αρχικός µας ενθουσιασµός εξανεµίζεται καθώς φτάνουµε στην παραλία και βλέπουµε τη θάλασσα γεµάτη µε τα γνωστά µας φύκια, αυτές τις καφετί µαύρες κορδέλες, που είτε έχουν κατακλύσει την αµµουδιά και δεν έχουµε χώρο να απλώσουµε την πετσέτα µας είτε έχουν χρωµατίσει σκούρο το βυθό της θάλασσας, προκαλώντας µας συνήθως ένα αίσθηµα απέχθειας και φόβου. Γύρω µας, άλλοι απογοητευµένοι λουόµενοι φεύγοντας λένε χαρακτηριστικά «…η θάλασσα είναι βρώµικη, έχει φύκια…». Πόσο όµως ισχύει κάτι τέτοιο;
Ας πάρουµε καλύτερα τα πράγµατα από την αρχή. Τα φύκια αυτά (ή πιο σωστά τα «φύκη» – ενικός το «φύκος»), στην πραγµατικότητα δεν είναι φύκη, αλλά εξελικτικά ανώτερα θαλάσσια φυτά τα οποία ονοµάζονται φυτά του Ποσειδώνα ή Ποσειδωνία (επιστηµονικά Posidonia oceanica). Η Ποσειδωνία συγγενεύει µε τα φυτά της ξηράς που βλέπουµε γύρω µας, όπως τα σιτάρια, τα καλαµπόκια, οι φοίνικες, οι τριανταφυλλιές κ.ά. Πριν 60 περίπου εκατοµµύρια Φύλλα Ποσειδωνίας εκβρασµένα στην αµµουδιά σε δηµοφιλή παραλία της Αττικής Ε.Λ.Φ.Ε. 2χρόνια το φυτό αυτό ζούσε στην ξηρά, κοντά στις ακτές, και σιγά-σιγά κατάφερε να προσαρµοστεί στη θάλασσα. Σήµερα, η Ποσειδωνία ζει εντελώς βυθισµένη στο θαλάσσιο νερό. Όπως και όλα τα ανώτερα φυτά της ξηράς, η Ποσειδωνία έχει ρίζες, βλαστούς, φύλλα, καθώς και άνθη και καρπούς. Έτσι µε τις ρίζες της αγκυροβολεί στην άµµο του θαλάσσιου πυθµένα. Τα φύλλα της µπορεί να φτάσουν το 1 µέτρο µήκος και το χρώµα τους είναι πράσινο. Καθώς όµως τα φύλλα γερνάνε γίνονται σκούρα καφέ και πέφτουν από το φυτό καθώς αυτό βγάζει καινούρια. Τα γερασµένα φύλλα θα παρασυρθούν από το κύµα και θα εκβρασθούν στην αµµουδιά, και ουσιαστικά πρόκειται για αυτές τις καφετί κορδέλες που συναντάµε συχνά στις παραλίες.
Αν και η παρουσία της Ποσειδωνίας προκαλεί σε πολλούς απέχθεια και θεωρούν τα νερά βρώµικα, είναι σηµαντικό να τονίσουµε ότι η Ποσειδωνία είναι ένα θαλάσσιο φυτό που αναπτύσσεται αποκλειστικά σε καθαρά νερά. Όπου υπάρχει Ποσειδωνία σίγουρα η θάλασσα θα είναι καθαρή. Συνεπώς, όταν βλέπετε Ποσειδωνία εκβρασµένη στην αµµουδιά ή και στα ρηχά, τότε κολυµπήστε άφοβα!
Αν όµως η Ποσειδωνία δεν είναι φύκος τότε ποια είναι τα φύκη; Τα φύκη (που στη διεθνή βιβλιογραφία αναφέρονται ως algae, αλλά όλα τα σύνθετα ονόµατα που τα αφορούν χρησιµοποιούν την ελληνική ρίζα phyco- όπως π.χ.
Phycology για τη Φυκολογία), είναι εξελικτικά κατώτερα θαλάσσια φυτά που δεν έχουν ρίζες, βλαστούς, φύλλα, άνθη και καρπούς. Τα φύκη είναι και αυτά πολύ Το θαλάσσιο φυτό Ποσειδωνία (Posidonia oceanica). Με πράσινο χρώµα είναι τα φύλλα, µε καφετί οι βλαστοί και οι ρίζεςΕ.Λ.Φ.Ε. 3κοινά στις θαλάσσιες ακτές, όµως σε αντίθεση µε την Ποσειδωνία, δεν θα τα βρείτε σε αµµουδερές παραλίες αλλά πάνω στα βράχια της θάλασσας. Όσοι λοιπόν αγαπάτε τις βουτιές από τα βράχια ή την κολύµβηση µε µάσκα σε βραχώδεις ακτές σίγουρα θα τα έχετε δει.
Είναι αυτά τα µικρά φυτά, συνήθως καφετί χρώµατος, που πολλές φορές µοιάζουν µε µικρούς θάµνους. Το µέγεθός τους είναι µικρό στην Ελλάδα, συνήθως δεν ξεπερνά τα 20 – 30 εκατοστά.
Τα φύκη διαθέτουν µία τεράστια ποικιλία χρωµάτων – εκτός από καφετί φύκη υπάρχουν και πράσινα, κόκκινα, κίτρινα, άσπρα κλπ. Οι µορφές τους επίσης ποικίλουν πολύ αφού υπάρχουν είδη που µοιάζουν µε ταινίες ή µικρά φύλλα, µε βεντάλιες ή οµπρέλες, ενώ άλλα θυµίζουν ζελέ. Στην Ελλάδα υπολογίζεται ότι υπάρχουν περίπου 600 είδη φυκών.
Βράχια της θάλασσας καλυµµένα µε καφετί φύκη αποτελούν ένδειξη ότι η θάλασσα είναι πεντακάθαρη!
Τα καφετί φύκη Cystoseira είναι πολύ κοινά στις καθαρές ελληνικές ακτέςΕ.Λ.Φ.Ε. 4Το σηµαντικό όµως µε τα φύκη είναι ότι αποτελούν πολύ καλούς δείκτες καθαρότητας των νερών και χρησιµοποιούνται από τους επιστήµονες ως βιοδείκτες για τον έλεγχο της ποιότητας της θάλασσας. Η χρήση αυτή των φυκών βασίζεται στο γεγονός ότι υπάρχουν κάποια είδη τα οποία συναντώνται µόνο σε καθαρά νερά ενώ σε ρυπασµένες θάλασσες εξαφανίζονται.
Αντίθετα, υπάρχουν κάποια άλλα είδη φυκών που προτιµούν τα ρυπασµένα νερά. Σε γενικές γραµµές, τα καφετί και σχετικά µεγάλα φύκη αναπτύσσονται σε καθαρές θάλασσες, όπως τα είδη Cystoseira που µοιάζουν µε µικρούς θάµνους ή δεντράκια και έχουν σκληρή υφή. Στην Ελλάδα τα είδη αυτά είναι πολύ κοινά σε µικρά βάθη (0-1 µέτρο) σε καθαρές θάλασσες, και αν τα δείτε πάνω στα βράχια της ακτής θα ξέρετε µε σιγουριά ότι κολυµπάτε σε καθαρά νερά.
Από την άλλη πλευρά, τα φύκη που προτιµούν ρυπασµένα νερά είναι συνήθως πράσινα και µοιάζουν µε ταινίες ή φύλλα, και έχουν µία µαλακή υφή που κάποιες φορές θυµίζει ζελέ. Στην οµάδα αυτή πολύ γνωστό είναι το είδος Ulva, το οποίο λέγεται και µαρούλι της θάλασσας εξαιτίας της οµοιότητας του µε το γνωστό µας µαρούλι. Τα φύκη αυτά αναπτύσσονται σε µεγάλες ποσότητες σε ρυπασµένα λιµάνια, µώλους, µαρίνες, κοντά σε αγωγούς εκβολής λυµάτων, καλύπτοντας µαζικά την επιφάνεια βράχων σε πολύ µικρά βάθη – συνήθως στο σηµείο όπου σκάνε τα κύµατα. Συνεπώς, αν πάτε σε µία παραλία και εντοπίσετε µεγάλες πράσινες µάζες από φύκη πάνω στα βράχια (συνήθως είναι ορατά χωρίς να χρειάζεται να µπείτε µέσα στο νερό) τότε θα έχετε υποψίες ότι δεν βρίσκεστε και στην καθαρότερη παραλία του κόσµου!
Τα τελευταία χρόνια, τόσο η Ποσειδωνία όσο και τα φύκη χρησιµοποιούνται από την Ευρωπαϊκή Ένωση ως από τα πλέον κατάλληλα εργαλεία για την εκτίµηση Όταν τα πράσινα φύκη κατακλύζουν τα πάντα καλύτερα διαλέξτε άλλη παραλία για µπάνιοΤα πράσινα φύκη είναι ορατά και χωρίς να µπείτε στο νερό Ε.Λ.Φ.Ε. 5της καθαρότητας των νερών της Μεσογείου (Οδηγία για τα Νερά, WFD 2000/60/EC). Εκτός όµως από τη χρήση τους ως βιοδείκτες, η Ποσειδωνία όσο και τα φύκη, φέρουν ένα σηµαντικότατο οικολογικό ρόλο. Όπως τα φυτά στην ξηρά, παράγουν τεράστιες ποσότητες οξυγόνου και σχηµατίζουν στην κυριολεξία δάση στο βυθό της θάλασσας. Η Ποσειδωνία σχηµατίζει θαλάσσια λιβάδια σε αµµώδεις πυθµένες και αποτελεί «σπίτι» για εκατοντάδες είδη θαλάσσιων ζώων (π.χ. ψάρια, αχινοί, χταπόδια, σπόγγοι, ανεµώνες, θαλάσσιες χελώνες, κλπ). Οµοίως, τα φύκη Το µαρούλι της θάλασσας (Ulva) είναι ένα πράσινο φύκος που αναπτύσσεται σε µεγάλες µάζες σε ρυπασµένα νερά Τα λιβάδια της Ποσειδωνίας συνιστούν τόπο έλξης για τα ψάριαΕ.Λ.Φ.Ε. 6συνιστούν υποθαλάσσιους κήπους – δάση σε βραχώδεις πυθµένες µε παρόµοιο οικολογικό ρόλο, αφού και αυτά αποτελούν τόπο έλξης εκατοντάδων άλλων θαλάσσιων οργανισµών.
Εποµένως, τόσο η Ποσειδωνία όσο και τα φύκη είναι αναγκαία για τη διατήρηση της ζωής στη θάλασσα (και όχι µόνο, γιατί το οξυγόνο που ελευθερώνουν χρησιµοποιείται από όλους τους οργανισµούς), και ο ρόλος τους είναι αντίστοιχος µε εκείνον των δασών της ξηράς για τα χερσαία άγρια ζώα. Μάλιστα, η Ποσειδωνία θεωρείται σήµερα από την Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά και από την Ελληνική νοµοθεσία ως προστατευόµενο είδος και έχουν ήδη ξεκινήσει προσπάθειες χαρτογράφησής της στην Ελλάδα.
Ωστόσο, τα θαλάσσια φυτά έχουν επίσης ένα πλούσιο εφαρµοσµένο και εµπορικό ενδιαφέρον. Για παράδειγµα, τα εκβρασµένα φύλλα της Ποσειδωνίας χρησιµοποιούνται για την παρασκευή κοµπόστας για λίπασµα. Τα φύκη έχουν ακόµη περισσότερες εφαρµογές, µάλιστα κάποια είδη είναι εδώδιµα. Έτσι, στην Κρήτη ένα φύκος καταναλώνεται ως σαλάτα («σαλάτα του γιαλού»), ενώ από τα Ένα µικρό ψάρι αναζητά για τροφή ανάµεσα σε φύκη Το φύκος µορφής βεντάλιας-χωνιού (Padina pavonica – αριστερά) και το φύκος µορφής οµπρέλας (Acetabularia acetabulum – δεξιά) είναι από τα πιο κοινά φύκη της Ελλάδας. Αν και γενικά προτιµούν καθαρά νερά µπορεί να βρεθούν και σε ελαφρώς ρυπασµένες περιοχές Ε.Λ.Φ.Ε. 7φύκη φτιάχνεται και το γιαπωνέζικο σούσι. Επίσης, ευρέως είναι γνωστή η εφαρµογή των φυκών στην κοσµετολογία (π.χ. spa, καλλυντικές κρέµες).
Επιπλέον, από τα φύκη αποµονώνονται συστατικά µε τα οποία φτιάχνονται οι σούπες, οι κρέµες, τα ζελέ, τα παγωτά, κλπ, κοινά προϊόντα που συναντάµε σε σούπερ µάρκετ. Τέλος, σηµαντική είναι και η συνεισφορά τους στην ιατρική, στη φαρµακοβιοµηχανία, στη µοριακή βιολογία, στη βιοµηχανία χρωµάτων, στους βιολογικούς καθαρισµούς, κ.ά.
Τέλος, αξίζει να αναφερθεί ότι στην κατηγορία των φυκών ανήκουν και οργανισµοί που δεν είναι ορατοί µε το γυµνό µάτι, τα λεγόµενα µικροφύκη. Τα µικροφύκη µπορεί να αποτελούν µέρος του γνωστού µας πλαγκτού. Σε κάποιες περιπτώσεις αυτοί οι µικροσκοπικοί οργανισµοί δηµιουργούν πληθυσµιακές εκρήξεις (άνθηση φυτοπλαγκτού), µε αποτέλεσµα να δηµιουργούν εµφανή συσσωµατώµατα στην επιφάνεια του νερού (π.χ. ερυθρά παλίρροια).
Τα θαλάσσια φυτά λοιπόν, αν και συνήθως υποτιµηµένα, είναι πολύ σηµαντικά, ειδικά µάλιστα για την Ελλάδα µε τα 16.000 χιλιόµετρα ακτογραµµών.
Την επόµενη φορά λοιπόν που θα είστε στην παραλία, δείτε τα φύκη και τα θαλάσσια φυτά µε άλλο µάτι. Η παρουσία ή απουσία τους θα σας βοηθήσουν να καταλάβετε την οικολογική κατάσταση της θάλασσας στην οποία βρίσκεστε.
Καλό Καλοκαίρι!
Διαβάστε εδώ το σχετικό άρθρο:
[gview file=”http://www.samaria.gr/docs/kathari-thalassa.pdf”]
